Pandemi ve Pestle
Birleşmiş Milletler’a bağlı Dünya Sağlık Örgütü (World Health Organization-WHO), Aralık 2019’da Çin’in Hubei eyaletinin başkenti Wuhan kentinde ortaya çıkan ve ölümcül sonuçlara neden olan SARS-CoV-2 olarak isimlendirilen yeni bir Koronavirüsün, kısa zamanda Avrupa, Kuzey Amerika ve Asya’da çeşitli ülkelere de yayılmış olması nedeniyle, 11 Mart 2020 tarihinde “Pandemi” ilan etti.
Bilindiği gibi, “Pandemi”, nüfusun daha önce maruz kalmadığı bir hastalığın ortaya çıkışı, hastalığa sebep olan etmenin insanlara bulaşması ve tehlikeli bir hastalığa yol açması, hastalık etmeninin insanlar arasında kolayca ve devamlı olarak yayılması durumunda ilan edilmektedir. Bu durumda devletlerin uluslararası önlemler, kısıtlamalar veya olağan üstü hal durumu ilan ederek salgınla her türlü mücadele etme hakları oluşmaktadır. Örneğin, sınrlarını kapatabilir, gerek gördüğünde bir bölgeye giriş ve çıkışları kapatabilir, sağlık taramaları yapabilir, karantina uygulayabilir, özel veya resmi sağlık kuruluşlarını salgınla mücadele için kullanabilir, seferberlik ilan edebilir… vs.
Sağlık ve salgınla ilgili önerilerde bulunmam uygun değildir, bu konuyu tıp alanında çalışan uzmanlara ve doktorlara bırakmanın daha doğru olduğuna inanıyorum. Ayrıca bu konuda yeteri kadar birikimi olmayanların, çeşitli mecralar aracılığı ile, insanlar arasında paniğe yol açacak, doğrulanmamış yazı, fotoğraf, video ve ses kayıtlarını düşüncesizce paylaşmalarının insanlara hastalıktan daha fazla psikolojik zararlar vereceğine, hele küçük çocuklara yapılacak yanlış bilgilendirmenin ileride kalıcı travmalara yol açma riski olduğu unutulmamalıdır. Kuşkusuz, “Rahat olalım, hiç bir önlem almayalım veya çocuklarımızı bilinçlendirmeyelim” demiyorum, ama bunu ölçülü ve mantık çerçevesinde yapmanın daha uygun olduğunu düşünüyorum.
Ben başka bir konuya dikkat çekmek istiyorum… Hepimizin bildiği gibi, bu salgınla birlikte yalnız ülkemizde değil, salgının söz konusu olduğu ülkelerde, insanlar başta temizlik ve dezenfektan ürünleri olmak üzere, gıda ve kolonya gibi ürünlere hücum ettiler. Market raflarını adeta yağmaladılar. İhtiyaçlarından fazlasını satın aldılar, bir kısmını tüketemeyecekler, bozulduğunda atacaklar, bir kısmını ise belki de yıllarca kullanacaklar. Oysa, dünyada tüm üreticiler gereğinde bu ürünleri hızla üretebilecek, kapasitelerini artırıp, talepten fazlasını arz edebilecek durumdadırlar. Belki sadece bir iki gün bazı ürünlerde sıkıntı olabilir, ancak hemen takip eden günlerde bu ürünler yine raflarda yerini bulacaktır.
Bu durumu fırsat bilen “Merdiven altı” lisansı olmayan üreticilerin, sağlıklı olmayan koşullarda üretilmiş, kullanımında insanlara çeşitli komplikasyonlara yol açacak ürünleri pazara vermeleri karşısında, ilgili makamların kontrolleri sıklaştırılması gerekmektedir. Böylesi firmaların vergi kaçırmalarını ifade etmiyorum bile, ama bu ürünlerin sağlık açısından yarardan çok zarar vereceği unutulmamalıdır.
Yine bu durumu fırsat bilerek, normal fiyatlarını artıran ve salgında talep edilen ürünleri fahiş fiyatla satan üretici ve perakendecilerin de takibe alınması ve ilk fırsatta para cezalarının verilmesi gerekmektedir.
Yazımın son bölümünü ise, özellikle işletme yönetimi okuyanlara, bu konuda çalışan yönetici ve girişimcilere ayrımak isterim.
İşletmelerde stratejik yönetimin çevresel tarama bileşeninde kullanılan makro çevresel faktörleri tanımlayan “PESTLE” Analizi aşağıdaki konuların irdelenerek, işletmenin orta ve uzun vadede atacağı adımları, girişimleri, önlemleri veya değerlendirelecek fırsatların tespit edilmesinde kullanılmaktadır. PESTLE Analizi küresel veya yerel olmak üzere, aşağıdaki konuları kapsar:
P – Political – Politik gelişmeler
E – Economic – Ekonomik koşullar
S – Social – Sosyal değişkenler
T – Technological – Teknolojik değişimler
L – Legal – Yasal uygulamalar
E – Environmental – Çevresel faktörler
II. Dünya Savaşı’ndan bu yana orta ve büyük işletmelerde, stratejik planlama sürecinde PESTLE Analizi detaylı olarak yapılır, buna göre faaliyetler ve yatırımlar planlanır, ancak çok uzun bir zamandır “Pandemi” gibi bir faktör dikkate alınmamıştı…
Her ne kadar “Pandemi” kavram olarak, “Environmental – Çevresel” faktörlerden biri olarak değerlendirilebilirse de, böylesi büyük bir krizin tüm dünyayı etkilediği düşünülürse, bunun yeni bir kavram olarak PESTLE Analizi’ne eklenmesi gerektiğini düşünüyorum, çünkü bilinen tüm krizlerin dışında yeni gelişmeler veya ekonomik uygulamalar söz konusu olmaktadır. Örneğin, ilk olarak Batı Ülkeleri, Çin’den ihracatı durdurulurken, kongreler, fuarlar iptal edilmekte, spor karşılaşmaları seyircisiz oynanmakta, okullar ve üniversiteler kapatılmakta, AVM’ler ve toplu yerlere girişler kısıtlanmaktadır. Tüm sektörler bu olumsuzluktan paylarını almaktadırlar. Bu krize hiçbir işletmenin hazır olmadığını tahmin etmek zor olmasa gerek. Buna karşın, e-ticaret veya uzaktan erişimli sitelerde “Sipariş patlaması” yaşanmaktadır. Stratejik planlama yaparken, “Olası”, “Kötümser” ve “İyimser” yaklaşımlardan oluşan üç senaryoya da hazır olunması gerektiği “İşletme Yönetimi” dersi ve eğitim konusudur. Şimdi her işletmenin bu senaryoların üçünü de dikkate alması kaçınılmaz olmuştur.
Yazar: Hakan Okay